موقعیت جغرافیایی استان قم

استان قم، به مرکزیت شهر قم است که در مرکز ایران واقع شده است. این استان از سمت غرب با استان مرکزی از سمت جنوب با استان اصفهان، از شرق با استان سمنان و از شمال با استان تهران همسایه است. استان قم مشتمل بر یک شهرستان به نام قم است که مرکز استان نیز می باشد.

آب و هوای استان قم 

استان قم از نظر آب و هوایی به دلیل همجواری با کویر مرکزی داری آب و هوای گرم و خشک است. وزش بادهای گرم و خشک از سمت کویر باعث تبخیر 300 میلی متری رطوبت به طور سالانه از سطح استان و آلودگی هوا می شود. از خصوصیت این نوع آب و هوا تابستانهای بسیار گرم و زمستانهای سرد است. در تابستان در ماههای تیر و خرداد دمای هوا تا 50 درجه سانتیگراد بالا می رود و در زمستان منفی 6 درجه سانتی گراد سردترین دمایی است که قم به خودش دیده است. میزان روزهای یخبندان انگشت شمار است و بارندگی ها در سال از 100 میلی متر تجاوز نمی کند.

نام های قدیمی 

نام های پیشین قم: کن، کوآما، هکاتوم پیل، آرتاریت، استانبر، بوفارت کواد، اشان، ایرانوئارث کواد، ممجان.

مردم

به دلیل واقع شدن حوزه علمیه در قم، علاقمندان به دروس مذهبی از نقاط گوناگون حتی کشور عراق به این استان مهاجرت کرده اند. به همین دلیل اقوام گوناگونی از فارس، ترک، کرد، بلوچ، تات، عرب، لر، خلج زندگی می کنند. اکثریت مردم فارس هستند و با لهجه قمی صحبت می کنند.

تاریخچه استان قم

قدمت قم به دوران ساسانی برمی گردد. به روزگارانی که کویر نمک واقع در شرق قم، دریاچه ای بوده، به زمانی که  آتشکده آذر مهمترین عبادتگاه زرتشتیان در قم ساخته شده. در کتب تاریخی از زعفران، سوغات بی رقیب قم یاد شده است. اما قم بعد از اسلام، از سال 23 هجری قمری که به دست ابوموسی اشعری فتح شد به عنوان پایگاه تشیع در ایران شناخته شده است. در سال 139 هجری قمری با درخواست مردم و موافقت هارون الرشید عباسی از اصفهان جدا شد. در زمان حضرت امام صادق (ع) بسیاری از راویان حدیث در شهر قم سکنی گزیدند. از بهمن 1341 قم مرکز اعتراضات مردمی به حکومت پهلوی با رهبری امام خمینی تبدیل شد و تمامی طرحهای پهلوی دوم مانند « مصوبه انجمن های ایالتی و ولایتی» و همچنین اصول شش گانه «انقلاب شاه و ملت» با کارشکنی های امام خمینی بی نتیجه ماند. با بالا رفتن درآمدهای نفتی در سال 1354 قم از لحاظ نوسازی و عمرانی پیشرفت های چشمگیری کرد.

خواهر خوانده ها

خواهر خوانده های قم: شهر لین شیا در چین، نبطیه لبنان، کربلا در عراق، بعلبک در لبنان، سانتیاگو دکمپوستلا در اسپانیا.

غذا و دسر های قم

1. کوفته قمی: کوفته قمی مانند بقیه کوفته ها غذای خوشمزه و پر زحمتی است. برای تهیه آن یک پیمانه برنج پخته شده را با یک چهارم پیمانه سبزی کوکویی تازه، یک چهارم پیمانه شوید تازه، یک چهارم پیمانه ترخون خشک، یک چهارم پیمانه شنبلیله خشک شده، یک کنسرو نخود فرنگی، یک پیاز رنده شده آب گرفته، صد گرم گوشت چرخ کرده بدون چربی، پودر گشنیز، هل، زیره، رازیانه، نمک، فلفل سیاه سرخ و دارچین ترکیب می کنند و به شکل گلوله درآورده و در ظرف می چینند. در قابلمه گودی پیاز را با زردچوبه و رب گوجه فرنگی تفت می دهند. سپس آب را به آن اضافه می کنند. وقتی آب به جوش آمد هل و آبغوره را به آن اضافه می کنند و کوفته ها را داخل قابلمه می چینند تا بپزد و جا بیفتد.

2. آبگوشت قنبید با کلم قمری: برای تهیه این آبگوشت خوشمزه لوبیا سفید و گندم را از چند ساعت قبل در آب خیس می کنند. آب لوبیا را چندین بار تعویض می کنند تا نفخ آن کم شود. سپس در قابلمه های جداگانه با چند لیوان آب می پزند. پیاز را در تابه ای تفت می دهند تا طلایی شود کمی زردچوبه و پودر کاری به آن می افزایند. آب لوبیا ها را می گیرند و به گندم ها اضافه می کنند پیاز داغ ها را نیز به مواد اضافه می کنند. گوشت را با مقداری آب به همه مواد اضافه می کنند. بعد از نیم پز شدن گوشت کلم قمری های تکه تکه شده را با رب گوجه فرنگی، نمک و فلفل به مواد اضافه می کنند. وقتی که گوشت ها پخت لیمو عمانی را به آبگوشت اضافه می کنند. کسانی که دوست ندارند رنگ آبگوشتشان کدر شود از آبلیمو به جای لیمو عمانی اضافه می کنند.

3. آبگوشت یخنی بادمجان: گوشت بدون چربی را با لوبیا چیتی، عدس، بادمجان، پیاز و کمی ادویه و نمک می پزند و به آن آب انار اضافه می کنند و منتظر می شوند تا غذا جا بیفتند و با سبزی خوردن و ترشی و تلیت نان نوش جان می کنند.

4. قیقاناخ (نوعی خاگینه): در کاسه ای فلزی مقداری شکر را با آب مخلوط کرده و روی حرارت ملایم قرار می دهند تا شربت غلیظ شود. سپس به آن زعفران و گلاب اضافه می کنند و در یخچال قرار می دهند تا خنک شود. در ظرف دیگری تخم مرغ و وانیل را با چنگال یا همزن دستی می زنند. ماست چکیده را با آرد به تخم مرغ ها اضافه می کنند. بیکینگ پودر را اضافه می کنند غلظت مواد باید مانند فرنی باشد. اگر سفت شد تخم مرغ اضافه می کنند اگر شل بود آرد اضافه می کنند. در تابه ای گود مقداری روغن ریخته و روی حرارت قرار می دهند تا کمی گرم شود. مایع را به صورت یکدست داخل تابه پهن می کنند تا یک طرفش طلایی شود وقتی یک طرفش پخت آن را برگردانیده تا طرف دیگرش نیز طلایی گردد وقتی وسط مواد بالا آمد آن را با چنگال سوراخ می کنند تا یکنواخت پخته شود. وقتی مواد پخته شد درب تابه را گذاشته و زیر آن را خاموش می کنند و یک ربع ساعت استراحت می دهند تا حسابی نرم و انعطاف پذیر شود. چون قرار است این مواد رولت شود. برای تهیه مواد داخل رولت گردوی نیمکوب را با پودر گل سرخ و دارچین و هل مخلوط می کنند. مخلوط را روی خاگینه ریخته و آن را رول کرده و با خلال دندان سفت می کنند. شربت شکر را روی کرپ می ریزند. باید شربت ها خنک و کرپ گرم باشد. 

5. پتله پلو: برای درست کردن پتله پلو ابتدا پیاز را در روغن تفت می دهند تا طلایی شود به آن نمک، زردچوبه و فلفل را اضافه می کنند. بوی خامی زردچوبه ها که رفع شد به آن چند لیوان آب اضافه کرده تا به جوش آید. سپس گندم پرک و برنج را به آن اضافه می کنند. آب مواد که تمام شد دم کنی را روی قابلمه قرار می دهند تا غذا دم بکشد.

6. اشکنه سیب زمینی: برای پختن اشکنه سیب زمینی پیاز نگینی را با زردچوبه تفت می دهند و آب را به آن اضافه می کنند تا مانند آبگوشت شل شود. آرد را با کمی آب سرد مخلوط می کنند و به مواد داخل قابلمه اضافه می کنند. سیب زمینی ها را نگینی خرد می کنند و به آبجوش داخل قابلمه می افزایند وقتی که سیب زمینی ها پخت، تخم مرغ ها را یکی یکی داخل آن  می شکنند تا ببندد. سپس شنبلیله خشک شده را به آن اضافه کرده و با تلیت نان سرو می کنند.

7. مغزابه: برای پختن مغزابه ابتدا یک پیمانه لوبیا چیتی را در مقداری آب می پزند. در قابلمه ای جداگانه پیاز نگینی را با کمی روغن حیوانی سرخ کرده به آن زردچوبه اضافه می کنند. سپس قدری پیاز و زردچوبه را با هم تفت می دهند. مغز گردو، کشک و لوبیاهای پخته شده را به آن اضافه می کنند و بعد از ده دقیقه که غذا جا افتاد آن را سرو می کنند.

8. دمپختک قمی: برای تهیه این غذا لپه باقالا را با آب و نمک برای ده دقیقه می پزند. پیاز را رنده کرده و با کمی زردچوبه سرخ می کنند و باقالای پخته شده را آبکش می نمایند. در قابلمه ای دیگر برنج را می پزنند و آبکش می کنند سپس باقلا و برنج آبکشی شده را با کره،  زعفران و پیازهای سرخ شده مخلوط کرده و دم می کنند. 

9. ماش ماشک: برای تهیه این غذا ابتدا گوشت را با نمک و زردچوبه می پزند، نیم پز که شد هویج و ماش را به آن اضافه می کنند. دقت کنید که گوشت نباید اصلا چربی داشته باشد. وقتی پخته شد با گوشت کوب می کوبند و با نان سنگگ و ترشی و سبزی خوردن سرو می کنند.

10. آبگوشت هویج برگه: برای تهیه این آبگوشت، گوشت را با نخود، لپه، مقداری آب، نمک و فلفل داخل قابلمه یا زودپز ریخته و روی حرارت قرار می دهند. نیم پز که شد هویج، برنج، نمک، کمی ادویه، نعناع و سیر داغ را با آن اضافه کرده و به آن سرکه و شیره اضافه می کنند. سپس صبر می کنند تا آبگوشت جا بیفتد.

شیرینی های قم

1. سوهان قم: برای تهیه این شیرینی خوشمزه که در کنار چای سرو می شود به یک دماسنج نیاز است. کنترل دما در کیفیت سوهان نقش اساسی دارد چون اگر دمای سوهان بیشتر از حد بالا رود سوهان سفت می شود. آرد گندم، پودر جوانه گندم و شکر را روی حرارت ملایم برای دو سه دقیقه تفت می دهند و به آن آب اضافه می کنند. این قدر مواد را هم می زنند تا شکر ها آب شود و آب به جوش بیاید. دماسنج را در مایع فرو می برند و کره را اضافه می کنند و خوب بهم می زنند. مقدار کمی نمک، عسل، هل و زعفران را اضافه می کنند. وقتی دمای مخلوط که به 260 درجه رسید شعله را باید کم کرد و گرنه سوهان سفت می شود خلال بادام را به مخلوط اضافه می کنند و به صورت دایره های کوچک روی کاغذ روغنی ریخته و با پشت قاشق صاف می کنند. سپس مغز پسته ها را روی سوهان ریخته با پشت قاشق فشار می دهند تا سطح سوهان صاف شود. بعد از خنک شدن سوهان را با چای سرو می کنند.

2. حلوا کنجدی: طبخ این حلوا دقیقا مانند سوهان است و از ترکیب آرد گندم، شکر و مقدار زیادی کنجد درست می شود.

3. حلوا ارده: برای درست کردن این حلوای قدیمی که کم کم سوهان جای آن را گرفته است ابتدا در تابه ای آرد را تفت می دهند تا بوی خامی آن گرفته شود و سپس ارده را به آرد بو داده اضافه کرده و برای 5 دقیقه مداوما هم می زنند. در ظرف دیگری شکر، آب، گلاب و زعفران را ترکیب کرده و روی شعله زیاد قرار می دهند تا به جوش آید. شربت را به ترکیب آرد و ارده اضافه می کنند. باید توجه داشت هر دوی این مواد باید هم دما باشند. اگر مواد سفت بود به آن کره اضافه می کنند. سپس قالب کمربندی را سلفون پیچ می کنند روی آن را چرب می کنند و حلوا را درون آن پهن می کنند و با پشت قاشقی که مرتبا داخل کره آب شده می زنند، سطح کره را صاف می کنند. روی سطح حلوا خلال پسته ریخته و برای 24 ساعت داخل یخچال قرار می دهند. بعد از این مدت حلوا ارده آماده است.

4. شیرینی قاق کسمه: این شیرینی در واقع یک نان کم شیرین رژیمی است که ظاهر بلندی شبیه نان بربری دارد. برای تهیه آن به ازای هر کیلو آرد 200 گرم شکر به کار برده می شود. برای تهیه این نان شکر را با آب روی دمای ملایم قرار داده و بعد از این که برای یک دقیقه جوشید از روی حرارت بر می دارند و صبر می کنند تا خنک شود. ماست چکیده را با جوش شیرین مخلوط کرده و کنار می گذارند. مایه خمیر را در ظرفی گود با کمی آب ولرم و یک قاشق شکر مخلوط می کنند. بعد از 15 دقیقه مایه خمیر شروع به حباب زدن می کند، آن گاه تخم مرغ، روغن، هل و وانیل را به آن اضافه می کنند و با همزن برقی می زنند تا رنگ تخم مرغ کاملا کرمی رنگ شود. سپس ماست را به آن اضافه می کنند سپس شربت شکر سرد شده را به آن اضافه می کنند. آرد را کم کم روی مواد الک کرده و هم می زنند خمیر را خوب ورز می دهند تا دیگر به دست نچسبد. روی ظرف را با سلفون پوشانده و بعد از 2 ساعت استراحت فر را با حرارت 200 درجه گرم می کنند در این فاصله خمیر را به چانه های 60 گرمی تقسیم می کنند. بعد از اینکه فر گرم شد چانه ها را با وردنه صاف کرده روی آن را با قلمو زرده تخم مرغ مالیده و کنجد می پاشند و داخل فر در طبقه آخر قرار داده و حرارت را روی 170 درجه سانتی گراد فیکس می کنند. بعد از 5 الی ده دقیقه وقتی سطح نان قهوه شد نان ها را از فر خارج می کنند.

سوغاتی های قم 

انواع حلوا بالاخص سوهان، سفال، کارهای آجری و سرامیک، معرق، انگشتر، فرش‌های دستبافت،  از سوغات قم هستند.

دیدنی‌های استان

قم: حرم فاطمه معصومه (س)، مسجد جمکران، مقابر باغ گنبد سبز، کوه خضر نبی، دریاچه حوض سلطان (دریاچه قم)، روستای کرمجگان، روستای قبادبزن، روستای وشنوه (غار وشنوه)، روستای کهک (غار کهک)، روستای فردو، روستای خاوه، سد مخزنی روستای سنجگان، دریاچه بوستان جوان، سد کباره.

مراسم سنتی قم

مراسم سردرختی: در روستاهای جنوبی قم در بهار مرسوم است برای اینکه شکوفه های بهاره درختان میوه دچار سرمازدگی نشوند، کشاورزان چندین روستا، گاوی را خریداری می کنند و بعد از چرخاندن گاو در مزارعشان، آن را در امامزاده ای ذبح کرده و با گوشتش حلیم نذری می پزند و در بین ساکنان روستاها تقسیم می نمایند.

مراسم استقبال از حضرت معصومه: در تاریخ آمده است که حضرت فاطمه معصومه برای نخستین بار از مسیر جاده ساوه در روز 23 ربیع الاول قدم به استان قم نهادند، در این روز مردم قم به همراه بزرگ شیعه موسی بن خزرج به استقبال حضرت معصومه می روند. به همین دلیل خادمان حضرت معصومه به همراه عده ای از مردم در حرکتی نمادین به استقبال حضرت معصومه می روند.

مراسم طوغ: در روز عاشورا 6 طوغ را که در تکایای 6 محله قدیمی قم نگهداری می شود به حرم حضرت معصومه می برند و داخل حرم که شدند، مردم غبار آنها را به سر می کشند و آنها را دوان دوان تا مقابل ایوان آیینه می برند. سپس مردم در اطراف طوغ ها با روضه و نوحه خوانی به سر می زنند.