موقعیت جغرافیایی استان مازندران
استان مازندران یکی از استان های شمالی کشور است که از سمت شمال شرقی به استان گلستان، از سمت شرق و جنوب شرقی به استان سمنان، از سمت جنوب به استان تهران و البرز، از سمت غرب به استان قزوین، از سمت شمال غربی به استان گیلان و از سمت شمال به دریای مازندران ختم می شود. مرکز استان مازندران شهر ساری می باشد. این استان دارای 22 شهرستان به نام های رامسر، تنکابن، عباس آباد، چالوس، نوشهر، نور، آمل، محمودآباد، فریدون کنار، بابلسر، بابل، جویبار، قائم شهر، سیمرغ، ساری، میان دورود، نکا، بهشهر، گلوگاه، سوادکوه و کلاردشت است.
آب و هوا
آب و هوای استان مازندران به دو دسته آب و هوای معتدل خزری و کوهستانی تقسیم می شود که آب و هوای کوهستانی هم به دو دسته سرد و کوهستانی و معتدل و کوهستانی تقسیم می گردد. نواحی جلگه ای نزدیک به دریای مازندران و کوهپایه های رشته کوه البرز جزو آب و هوای معتدل و مرطوب محسوب می شوند. این نواحی دارای تابستان های بلند و گرم و مرطوب هستند. در ارتفاعات نیز آب و هوای معتدل و کوهستانی و ارتفاعات بالاتر آب و هوای سرد و کوهستانی را شاهد هستید. در مناطق کوهستانی تابستان ها کوتاه و زمستان ها بلند و اغلب با برف و یخبندان همراه می باشند.
میانگین بارش سالانه مناطق معتدل خزری برابر با 977 میلی متر بوده که این میزان بارش در مناطق معتدل و کوهستانی کمتر است اما پدیده یخبندان حاکم می باشد و این موضوع در مناطق سرد و کوهستانی با شدت بیشتر همراه و دارای یخچال های طبیعی است.
نام های قدیمی
نام های پشتخوارگی، پزشخوارگر و طبرستان نام های قدیمی استان مازندران هستند.
مامطیران، مامطیر و بارفروش ده از نام هایی است که در طول تاریخ شهر بابل را به آن نام ها خوانده اند.
بابلسر نیز در قدیم مشهد سر خوانده می شد.
خرگوران و سپس اشرف البلاد نام های تاریخی شهر بهشهر هستند.
تنکابن را در قدیم شهسوار، رستمدار و شهر فیض می نامیدند.
چالوس قبلا سالوس و شالوس بوده است.
شهر رامسر هم در گذشته سخت سر نام داشته است.
نام قدیم قائم شهر علی آباد بود.
محمودآباد نیز در قدیم به نام دیگری خوانده می شد و آن نام بندرآمل است.
نور در گذشته سولده نام داشت.
نوشهر هم در گذشته روستایی به نام خواجک یا خواچک بود.
مردم مازندران
در مازندران مردم به زبان های مازندرانی یا تبری، ترکی، فارسی، گیلکی و کردی صحبت می کنند.
اکثریت مردم مازندران به زبان مازندرانی یا تبری سخن می گویند.
ایل عمرانلو ساکن شهر گلوگاه به زبان های ترکی، مازندرانی و فارسی صحبت می کنند.
زبان گیلکی هم در شهرهای رامسر و تنکابن رایج است. چالوس نیز به دلیل داشتن مهاجران کرد و گیلک دارای مردمانی با گویش کردی و گیلکی است.
اکثر مردمان این استان مسلمان و دارای مذهب شیعه هستند.
تاریخچه استان مازندران
مدارک و شواهد باستان شناسی حاکی از حیات 75 هزار ساله و تمدن شهری 6 هزار ساله در منطقه طبرستان یا مازندران دارد و شهر آمل دومین شهر کهن ایران است.
مازندران جزیی از منطقه تپورستان یا تبرستان یعنی منطقه میانی و شرقی دریای خزر بوده است. این منطقه در گذر تاریخ تحت حکمرانی هخامنشیان و اشکانیان قرار گرفت. در زمان ورود اعراب به ایران نیز تحت حکمرانی چندین سلسله کوچک و با استقلال نسبی بود که با ورود مسلمانان این مناطق به دست آنان افتاد. در زمان خلافت حکمرانان عرب مردم مازندران بارها و بارها سر به شورش برداشتند.
بعد از اعراب، طبرستان با درگیری سلسله های بسیاری با یکدیگر در داخل منطقه طبرستان روبرو شدند، برای مثال سلسله های آل زیار و آل بویه و همین طور سامانیان و غزنویان وارد کشمکش شدند، که تمام این ها باعث وارد آمدن خسارات جبران ناپذیری به منطقه طبرستان شد. غزنویان، سلجوقیان و مغولان نیز باعث ویرانی های بسیاری در مازندران شدند.
اما صفویان و افشاریان بخصوص شاه عباس اول و نادرشاه افشار به عمران و آبادی مازندران کمک شایانی کردند.
از دوره قاجار و پهلوی نیز جور دیگری به منطقه مازندران توجه شد. این دو حکومت مازندران را به منطقه ای تفریحی و گردشی تبدیل کردند.
خواهر خوانده ها
شهر کانتو در ویتنام و لاهور پاکستان خواهر خوانده های شهر آمل هستند.
شهر گائتا در ایتالیا نیز خواهر خوانده شهر بابلسر است.
شهرهای الوکره در قطر و شیراز در ایران نیز خواهر خوانده های شهر رامسر می باشند.
شهرهای گومل در بلاروس، نجف در عراق، دارالسلام در تانزانیا، آنکونا در ایتالیا و استان سیلوانو دوربا در ایتالیا خواهر خوانده های شهر ساری هستند.
شهر دارالسلام در تانزانیا نیز خواهر خوانده استان مازندران محسوب می شود.
غذا و دسر مازندران
1. آغوز مسما: این غذای محبوب مازنی از گوشت اردک، پیاز، دانه انار، رب انار، گردو و شکر و ادویه نمک و فلفل و زرد چوبه تهیه می شود.
2. بورانی بادمجان: این به نوعی غذا یا چاشنی از مخلوط کردن بادمجان کبابی، ماست، پودر موسیر و نمک درست می شود.
3. اکبر جوجه: این غذای مخصوص شهر گلوگاه با جوجه یک ماهه، پیاز، کره، لیمو ترش، زعفران، رب انار، نمک و ادویه لازم طبخ می شود.
4. خورشت سیر انار: این خورشت خوشمزه با مرغ یا گوشت بلدرچین، موسیر، پودر سیر، نمک انار، سیر، رب انار، مرغ، پیاز، روغن کنجد و زعفران درست می شود.
5. باقالا وابیج: این غذا با باقالی باقالا پلو درست می شود. مواد لازم دیگر این غذا شوید خشک، تخم مرغ، سیر، روغن و ادویه لازم است.
6. خورشت بادمجان کباب: این غذای خوشمزه رامسری با بادمجان، گردو، رب انار، گوجه و سبزی معطر طبخ می شود.
7. آش گزنه: آش گزنه از آرد گندم، چغندر، عدس، نخود، لوبیا، باقالا، کدو حلوایی، گشنیز، جعفری، سیر، ماست، نمک و زرد چوبه تهیه می شود.
8. کئی انار: این غذای محلی با موادی همچون انار، کدو حلوایی، لوبیا چیتی، عدس، سیر، پیاز، گردو، روغن و زرد چوبه درست می شود.
9. دوپتی: این غذای ساده با دوغ و حبوبات پخته و سیر داغ درست می شود.
10. کئی پلا: کئی پلا یا کدو پلو که با گوشت چرخ کرده، زیره، کره محلی، کدو رنده شده و برنج درست می شود.
11. خورشت آلو: خورشت آلو این غذای خوشمزه با مرغ، آلو، گردو، پیاز و زعفران طبخ می شود.
12. بیج بیج: بیج بیج یا واویشکا غذایی بسیار سریع که می توان آن را با گوشت چرخ کرده، سیب زمینی، گوجه و رب درست کرد.
13. اسفناج مرجی: مواد اصلی این غذا اسفناج و انار است که در ادامه می توان سیر و عدس را به آن اضافه نمود.
14. آش کدو: این آش مقوی با کدو، عدس، برنج، شکر، نمک و پیاز داغ درست می شود.
15. بشته واش: این آش از عدس، زیره سبز و ادویه های مختلف تهیه می شود.
16. نازخاتون: این غذای محلی از بادمجان، نعناع خشک، آب انار، آبغوره، گوجه و پیاز نگینی درست می شود.
17. مالابیج: این غذای لذیذ با ماهی سفید، مغز گردو، گلپر، فلفل، نمک، رب انار و سبزی های محلی درست می شود.
18. اسپناساک: این غذای خوشمزه محلی با گوشت، برگ سیر، سبزیجات محلی، پیاز، اسفناج و ادویه های لازم درست می شود.
19. کدو بره: این غذای سالم و مقوی با سیب زمینی، پیاز، سیر، تخم مرغ، گوجه فرنگی و ادویه های لازم درست می شود.
شیرینی های مازندران
1- پشت زیک (سوهان کنجدی): برای تهیه این شیرینی ابتدا شکر را روی حرارت قرار می دهند تا ذوب شود و به رنگ قهوه ای در بیاید. سپس کره را به آن اضافه می کنند و به هر اندازه شکر استفاده کرده اند کنجد به آن اضافه می کنند و خوب هم می زنند. مواد را به داخل یک سینی که کف آن کاغذ روغنی پهن شده منتقل می کنند و با یک وردنه سنگی آن را صاف می کنند. تا جایی که می توانند آن را نازک کرده و به هر اندازه که دوست دارند آن را برش زده و با چای میل می کنند.
2- اغوزکنا (آغوزنون): برای تهیه این شیرینی لازم است در ظرفی شکر را در آب حل کنند و به کناری بگذارند. در ظرف دیگری آرد برنج را تفت می دهند تا بوی خامی آرد برنج از بین برود. سپس آرد سفید شیرینی پزی را به نسبت یک سوم آرد برنج با آرد برنج تفت داده شده، تخم مرغ، هل، بیکینگ پودر، کره و زعفران را در ظرفی مخلوط می کنند. سپس با مخلوط شکر و آب که از قبل آماده شده مواد را خمیر می کنند و 12 ساعت در یخچال استراحت می دهند. بعد از 12 ساعت خمیرها را به اندازه یک گردو برداشته کمی پهن می کنند و روی سینی فر می چینند. روی آن ها را هم با یک گردوی نصف شده تزیین می کنند و در فر با دمای 150 درجه برای 20 دقیقه در طبقه وسط قرار می دهند تا پخته شود.
3- آب دندون: برای تهیه این شیرینی آرد قنادی و آرد برنج را با کمی بیکینگ پودر الک می کنند. در ظرف دیگری کره را با شکر می زنند تا رنگ آن کاملا سفید شود. سپس آن را به آرد می افزایند و خوب ورز می دهند. روی آن را با یک سلفون می پوشانند و اجازه می دهند یک ساعت در جای خنکی استراحت کند تا حجم خمیر دو برابر شود. گلوله های کوچکی از خمیر را برداشته و روی آن را با قالب تزیینی نقش می زنیم و در سینی فر می چینیم و سپس روی همه گلوله ها خرفه می پاشیم و برای 20 دقیقه در فر تنظیم شده بروی 160 درجه سانتیگراد قرار می دهیم تا بپزد.
4- شیرینی برنجک: برای تهیه این شیرینی ابتدا آب، شکر و آبلیمو را در ظرفی مخلوط کرده روی حرارت قرار می دهند تا شربت غلیظی به دست آید. سپس از روی حرارت برداشته اجازه می دهند خنک شود. در ظرف دیگری برنج را که از شب قبل خیس کرده اند با مقداری آب می پزند تا خوب نرم شود و سپس با آب سرد ابکشی می کنند. یک ساعت برنج باید در آبکش بماند تا آب آن گرفته شود. سپس به آن زعفران اضافه می کنند و در آفتاب قرار می دهند تا خشک شود. بعد از خشک شدن برنج ها آن را داخل یک صافی فلزی ریخته و صافی را در روغن داغ قرار می دهند تا پف کند سپس روی دستمال کاغذی پهن می کنند تا روغن آن گرفته شود. سپس در شربت شکر و آبلیمو که از قبل تهیه شده قرار می دهند تا 5 دقیقه بماند و بعد مواد را به صورت لوزی برش می زنند.
5- پیس گندله: برنج را در مقداری آب می پزند تا نرم شود سپس شکر و کره را اضافه می کنند. در ظرف دیگری کنجد را با گردوی نیم کوب شده تفت می دهند آرد برنج را هم در ظرفی جداگانه تفت می دهند. گردو و کنجد را به برنج همراه گلاب و دارچین اضافه می کنند و اجازه می دهند تا کاملا آب برنج تبخیر شود. سپس صبر می کنند تا مواد خنک شود و با آرد برنج از آن خمیری می سازند تا سفت شود و سپس به اندازه یک گردو خمیر ها گلوله گلوله می کنند و بعد از اینکه در یخچال برای 2 ساعت ماند سرو می کنند.
6- رشته برشته: رشته برشته نوعی رشته آماده است که باید آن را از قبل از لوازم قنادی فروش ها تهیه کرد. سپس آن ها را به ابعاد 20 در 20 برش داد و لای آن خاک قند، هل و گردوی نیمکوب شده گذاشت و مانند دلمه پیچید و در روغن سرخ کرد. در ظرف دیگری شکر، آب و زعفران را ترکیب کرده روی حرارت ملایم قرار می دهند و بعد از خنک شدن رشته ها را در آن می ریزند. نرم که شد رشته ها را از شربت بیرون آورده به دو نیم تقسیم می کنند و روی آن را با پودر پسته تزیین می کنند.
سوغاتی های مازندران
1. صنایع چوبی
2. حصیر
3. گلیم
4. جاجیم
5. جوراب بافی
6. موج بافی
7. پارچه چوغا، باشلق، وازشمد
8. نمد
9. سفال
10. برنج
11. ماهی
12. ازگیل یا کونوس
13. گل کاسنی
14. کلوچه
15. انواع مرکبات مانند سیب، آلبالو، آلوچه، انار، انار محلی
16. انواع شیرینی ها مانند آغوزنون، کماج، نصیری، بهاردونه، پشتِ زیک، پیسه گِندِه، آب دندون، کوهی نون، رشته به رشته، قماق، برنجک
17. شربت بهارنارنج، مربای بهارنارنج، مربای پرتقال
18. زالک یا ترشی بادمجان، سیر ترشی، هفت بیجار، ترشی یارمسی
19. گردو
20. عسل کوهی
21. شکر قهوهای
صنایع دستی مازندران
1. صحافی و جلد سازی
2. طراحی سنتی و نگارگری
3. حصیربافی
4. سفال گری
5. چنته لفور: نوعی کیف دسته دار شبیه به جاجیم که در روستای لفور درست می شود.
6. پارچه بافی: بافتن پارچه هایی پشمی، ابریشمی و نخی به ترتیب با نام های چوغا و باشلق، الیجه و نمد
7. موج بافی: نوعی دست بافت که بسیار ارزان و بادوام است. چادر شب یکی از بافته های هنر موج بافی است.
8. جوراب بافی
9. جاجیم بافی
10. گلیم بافی
11. حصیر بافی
12. لاک تراشی: نوعی هنر دستی و ابتکاری که هنرمندان با استفاده از ریشه یا تنه درختان درست می کردند. لاک تراشان با استفاده از این مواد اولیه ظروف چوبی مانند دانه پاش، جوله، کلز، قاشق، ملاقه و کفگیر، کیله لاک، عصا، قند چوله، تنباکو چوله و سیر کوب می سازند.
13. منبت کاری
14. نمد مالی
15. سفالگری و سرامیک سازی
16. قالی بافی
دیدنیهای استان
1. رامسر: کاخ مرمر، ساختمان فرمانداری، هتل قدیم رامسر، آبشار ایج، منطقه جنگلی جواهر ده
2. تنکابن: پل چشمه کیله، عمارت شهرداری، مسجد امیراسعد، محوطه و گورستان جیر لپه دشت، بنای سنگی کوره سر، پل دو دهنه خشت نو، قلعه گردن، پارک جنگلی چالدره
3. عباس آباد: غار دانیال سلمان شهر
4. چالوس: هتل بنیاد پهلوی، کاخ چای خوران، تپه کلار، دریاچه ولشت
5. نوشهر: روستای کندلوس، روستای لرگان، قلعه ملک کیومرث، موزه کندلوس، آبشار چلندر، سد خاکی آویدر، پارک جنگلی سی سنگان، دریاچه خضر نبی، بنای امامزاده طاهرومطهر
6. نور: کیجا پل، قلعه پولاد، مقابر سلاطین استندار، آبشار پری، سد و دریاچه الیمالات، کاخ تمیشان، خانه نیما یوشیج، قلعه بلده، آبشارسواسره، غارپیرزن خالی، پارک جنگلی نور
7. آمل: عمارت مشهد میر بزرگ، رامگاه میر حیدر آملی، دخمه سنگی کافر کلی، پل دوازده چشمه، بازار قدیم آمل، نقش برجسته شکل شاه، غار آب اسک، پل معلق، آتشکده آمل، قلعه ملک بهمن، تنگه بند بریده، ساختمان دارایی، قلعه کهرود، روستای پلور، بقعه شمس آل رسول، برج سی شاهاندشت، کاروان سرای کمبوج، موزه تاریخ، قله دماوند، جنگل بلیران، قله امیری، آبشار ترا، آبشار امیری، آبشار شاهاندشت، روستای الیمستان، آبشار قلعه دختر، آبشار برز، آبشار سنگ درکا، دریاچه ساهون، دشت و آبشار دریوک، زیارود
8. کلاردشت: مکل جوی، علم کوه
9. فرح آباد: مجموعه تاریخی فرح آباد، حمام فرح آباد، کاخ جهان نما
10. بابلسر: پل معلق، تپه قلعه کتی
11. بابل: پل محمد حسن خان، سد شیاده، برج دیده بانی کاخ بابل، کاخ شاپور، حمام قدیمی میرزا یوسف، برج دیده بانی، قلعه کتی ابوالحسن کلا، تپه عیسی کتی، تپه کوتر دین، مجموعه بناهای نجفی، موزه تاریخ و مردم شناسی، روستای فیلبند
12. سوادکوه: غار اسپهبد خورشید، برج لاجیم، پل ورسک، قلعه کنگلو، برج دیده بانی شروین باوند، کلیسای سرخ آباد، گردنه گدوک، تونل گدوک، کاروان سرای گدوک، روستای دراسله، دریاچه شور مست، سد البرز، محله قدیم آلاشت
13. قائم شهر: تپه یوز باشی، پل آجری خرما کلا، پارک نمونه گردشگری پایین لموک، دریاچه گل پل، چنارامامزاده یوسف رضا
14. شیرگاه: پل شاهپور
15. ساری: خانه منوچهر خان کلبادی، برج رِسکِت، تپه قلایا قلعه کتی، حمام وزیری، سه گنبدان، بانک ملی ساری، خانه رمدانی، آب انبار میرزا مهدی، تپه تیموری، محوطه پیر درویش، تپه سنگر، موزه تاریخ، چشمه پلکانی باداب سورت، پارک ملل، سد شهید رجایی، دشت ناز
16. لار: پارک ملی لار، سد لار، رودخانه هراز
17. نکا: چشمه آب معدنی قرمرض، دریاچه استخرپشت، تالاب لپو پلنگان
18. بهشهر: مجموعه باغ های عباس آباد، محوطه گوهر تپه، خانه شهریاری، گورستان سفید چاه، آتشکده کوسان، غارهای رستم کلا، باغ چهلستون، چشمه عمارت، مجموعه بناهای افغان نژاد، آبشار سنگ نو، شبه جزیره میانکاله در نزدیکی بهشهر
19. گلوگاه: تپه قلعه کش، حمام لمراسک، گورستان نیالا
مراسم سنتی مازندران
1. مراسم سیزدهم تیرماه یا تیرماه سیزده: دلیل برگزاری چنین دورهمی در میانه آبان ماه دلایل مختلفی دارد، بعضی ها به شب تولد امام علی (ع) و بعضی دیگر روز پیروزی کاوه بر ضحاک و آرش کمانگیر و جشن مهرگان اشاره دارند. در این شب همگی دور هم جمع می شوند و به شب نشینی می پردازند و میوه و شیرینی و تنقلات می خورند و قصه و شعر می خوانند. کودکان هم کیسه ای سر چوب زده و ادای لال ها را در می آورند و با چوب به در خانه ها می کوبند و هدیه دریافت می کنند.
2. رسم 26 عید ماه طبری یا 28 تیرماه یا عید مردگان: این رسم سالروز پیروزی فریدون بر ضحاک، روز حضور پیدا کردن مردم مازندران بر سر مزار اموات و روز کشتی لوچو است. مردم مازندران این روز را جشن می گیرند و شیرینی می پزند و آن را پخش می کنند. این جشن در همه روستاهای استان مازندران انجام می شود. آنها معتقدند در این روز فریدون پادشاه پیشدادی انتقام خون پدرش جمشید شاه را از ضحاک می گیرد و ضحاک را در دامنه کوه دماوند دستگیر می کند. مردم با رفتن به کوه و به آتش کشیدن بوته ها این خبر را به هم می رسانند و فردای آن روز را جشن می گیرند و معمولا این جشن همراه با مسابقات کشتی ستنی لوچو همراه است.
3. مراسم ورف چال یا چاه برف: یکی از جمعه های اول تا پانزدهم اردیبهشت ماه، مردان روستای اسک بعد از خوردن صبحانه و به همراه داشتن غذای ظهر از روستا خارج می شوند، هیچ مردی نباید در روستا باقی بماند. در این روزها آخرین برف ها در حال ذوب شدن هستند. با رسیدن مردان به چاهی هر چه می توانند برف جدا می کنند و به داخل چاه می ریزند و در چاه را می پوشانند تا اگر زمانی به کم آبی برخورد کردند از آن استفاده کنند. سپس با خواندن نماز و خوردن غذا به روستا بازمی گردند.
4. نورگون: این مراسم که در بین روستاییان به نورگوهون معروف است. در روستای نوا در آمل در روز 21 تیر ماه به مناسبت بزرگداشت پیروزی کاوه بر ضحاک برگزار می شود. داستان به زمانی بر می گردد که روستای نوا، اقامتگاه و استراحتگاه فریدون شاهزاده پارسی می شود که طرفدارانش ضحاک را در غاری در دل دماوند اسیر ساخته بودند و لشکریان ضحاک برای آزادی وی بارها به این روستا حمله کردند. فریدون به روستاییان قول می دهد در صورتی که ضحاک را بکشد در بالای کوه آتشی روشن می کند تا روستاییان مطلع شوند اما روزها می گذرد و روستاییان در انتظار آتش می مانند. اما آتشی افروخته نمی گردد. مردم مطمئن می گردند که ضحاک فریدون را کشته و انتظارشان بی مورد است تا اینکه شعله های گون های افروخته از دامنه های دماوند مژده کشته شدن ضحاک ماردوش را می دهد و مردم برای این که در شادی فریدون شریک باشند، گون ها را در پایین کوه آتش می زنند و به رقص و پای کوبی می پردازند. در این روز مردم برای نوعروسان هدیه می فرستند و خانواده نوعروس نیز خانواده تازه داماد را به ضیافت شام دعوت می کند.
5. چهارشنبه سوری: در روز چهارشنبه آخر سال مازندران یک آش که در آن هفت نوع ترشی است را می پزند و بین آشنایان پخش می کنند و در غروب با درست کردن آتش از روی آتش می پرند.
6. مراسم نوروز خوانی: پانزده روز قبل از شروع سال جدید عده ای از مردان با خواندن اشعاری در کوچه ها نوید آمدن عید را می دهند و خانواده هایی که دوست دارند خوراکی و شیرینی به آن ها هدیه می دهند.
7. جشن نوروز ماه: این یک جشن شکرگزاری است که در 15 مرداد برگزار می شود! با اولین دروی محصول برنج، با همان محصول غذا درست می کنند و در بیرون از روستا مانند سیزده به در، دروی محصول برنج را جشن می گیرند و حتما همه باید از روستا بیرون بروند.
8- مراسم شب یلدا: مراسم یلدای مازنی ها مانند سایر مردم ایران است با این تفاوت که آنها معتقدند اگر در این شب ماست و هندوانه بخورند هرگز در زمستان سردشان نخواهد شد! یک تفاوت دیگر این مراسم در مازندران با سایر نقاط ایران در این است که دختران دم بخت صورت خود را می پوشانند و به هفت خانه سر می زنند و چیزی می خواهند اگر هویتشان کشف نشد آنها به آرزوی قلبی خود می رسند.