موقعیت جغرافیایی

لرستان یکی از استان های کوهستانی و غربی ایران است. این استان از شمال با استان های همدان و مرکزی، از شرق با استان اصفهان، از جنوب با استان خوزستان و از غرب با استان های کرمانشاه و ایلام همسایه است. لرستان عمدتا استانی کوهستانی و با رشته کوه های فراوان می باشد که این رشته کوه ها بخشی از رشته کوه زاگرس را تشکیل می دهند و از شمال غربی تا جنوب شرقی این استان کشیده شده اند. رشته کوه مرکزی قله های بسیاری دارد که اکثرا دارای ارتفاع 4000 متر و بالاتر هستند و همیشه پوشیده از برفند. این قله های پوشیده از برف آب بیشتر رودخانه های مهم ایران از جمله زاینده رود، جراحی، کارون، دز و کرخه را تامین می کنند. در میان رشته کوه های مرتفع تر، دشت های حاصلخیز و تپه های کم ارتفاع و مناطق سیراب شده قرار دارند.

اشترانکوه با ۴۱۵۰ متر ارتفاع، بلندترین نقطه استان واقع در حدفاصل شهرستان‌های دورود، ازنا و الیگودرز و پست‌ترین نقطه آن در جنوبی‌ترین ناحیه استان واقع شده و حدود ۵۰۰ متر از سطح دریا فاصله دارد. دامنه های بیرونی این مناطق پوشیده از جنگل های بلوط، نارون، افرا، گردو و بادام می باشد.

آب و هوا

لرستان یک استان چهار فصل است و از نظر آب و هوایی می توان آن را به سه بخش تقسیم کرد. مناطق کوهستانی مانند بروجرد، دورود، ازنا، نورآباد و الیشتر که زمستان های سرد و تابستان های معتدل را تجربه می کنند. در بخش مرکزی، فصل بهار از اواخر بهمن ماه شروع می شود و تا اواخر اردیبهشت ماه ادامه دارد، که شهر خرم آباد در این منطقه قرار دارد. در هر حال، قسمت های جنوبی مانند پلدختر و پاپی تحت تاثیر جریان هوای گرم استان خوزستان هستند و تابستان هایی گرم و زمستان هایی نسبتا معتدل دارند.

آب و هوا غالبا قاره ای نیمه مرطوب با بارندگی زمستانه و اغلب به صورت بارش برف است. به دلیل قرار گرفتن این استان در غربی ترین دامنه های رشته کوه زاگرس، بارندگی سالانه لرستان در میان بالاترین میزان بارندگی در ایران قرار دارد. میانگین بارش باران سالانه در خرم آباد برابر با 530 میلی متر است در حالی که در ارتفاعات ممکن است تا 1270 میلی متر نیز باشد. معمولا این استان از نیمه های خرداد ماه تا نیمه های مهر ماه کاملا خشک و بی باران است اما انتظار می رود تا در خرم آباد از نیمه های آذر ماه تا نیمه های بهمن ماه 100 میلی متر بارش باران وجود داشته باشد.

دمای هوا در فصل های مختلف و خصوصا بین روز و شب اختلاف بسیاری دارد. در خرم آباد، درجه هوا در تابستان معمولا بین کمینه 12 درجه سانتی گراد تا بیشینه بسیار گرم 32 درجه سانتی گراد در تغییر است. در زمستان نیز، دمای هوا بین کمینه منفی 2 درجه سانتی گراد تا  بیشینه بسیار سرد منفی 8 درجه سانتی گراد متغییر می باشد.

جمعیت استان لرستان

جمعیت استان طبق آخرین آمار در سال 1395 برابر با 1،760،649 نفر است. استان لرستان دارای 11 شهرستان به نام های ازنا، الیگودرز، بروجرد، پلدختر، خرم آباد، دورود، چنگی، دلفان (نورآباد)، رومشکان، سلسله (الشتر) و کوهدشت است. بزرگترین شهر این استان از نظر وسعت شهری و جمعیت شهر خرم‌آباد و بزرگترین شهرستان استان شهرستان الیگودرز می‌باشد. بر اساس تقسیمات کشوری نیز این استان دارای 29 بخش و 85 دهستان است. این استان در حال حاضر دارای 24 نقطه شهری و 2864 روستا دارای سکنه می باشد.

خواهر خوانده ها

شهرهای یاماگاتا ژاپن و افیون قره حصار ترکیه، خواهر خوانده های شهر خرم آباد هستند.

مردم و زبان لرستان

مردمان لر، شاخه ای از مردمان جنوب غربی کشورمان هستند، کسانی که در سرتاسر فلات ایران و فراتر از آن از کوه های هندوکش تا آناتولی مرکزی و از قفقاز و آسیای مرکزی تا خلیج فارس، در منطقه ای به نام ایران بزرگ پخش شده اند. زبان آنها، زبان لری بسیار نزدیک به زبان پارسی است. مردمان لر دارای دو لهجه هستند، لر بزرگ با لهجه بختیاری و لر کوچک با لهجه لری صحبت می کنند. مردمان بروجرد نیز با لهجه بروجردی صحبت می کنند، لهجه لری فارسی از زبان لری استخراج شده است. شمال غربی استان لرستان به زبان لَکی سخن می گویند. پروفسور ریچارد ان فری می گوید لرها و لهجه های لری به مردمان پارسی استان فارس بسیار نزدیک هستند و به طور طبیعی متعلق به شاخه جنوب غربی مردمان ایران زمین می باشند.

اکثریت مردمان لر شیعه هستند. در خوزستان، قبایل لر اکثرا در قسمت شمالی استان متمرکز شده اند، در حالی که در ایلام، عمدتا در مناطق جنوبی هستند.

قبل از قرن بیستم، اکثر مردمان لر شبان های چادر نشین و عده کمی از آنها ساکنان شهر خرم آباد بودند. دولت پهلوی تلاش های بسیاری کرد تا به زور عشایر لر را مجبور به یکجانشینی کند. در زمان رضا شاه این تلاش ها با شکست روبرو شد، اما محمدرضاشاه با استفاده از انگیزه های اقتصادی از فشار کمتری استفاده کرد و نتیجه بهتر اما نه به صورت کامل گرفت. در اواسط دهه 1980، اکثریت گسترده ای از مردمان لر در شهرها و روستاها در سرتاسر استان ساکن یا به مراکز بزرگتر شهری مهاجرت کردند.

شماری از عشایر لر هنوز هم به زندگی چادر نشینی ادامه می دهند. در بین مردم عادی ساکن در مناطق شهری، حکمرانی افراد بزرگ قبایل نه به اندازه مردم عشایر اما هنوز هم به عنوان یک قدرت بزرگ و تاثیرگذار محسوب می شود. زنان مناطق شمالی لرستان همانند زنان لرهای بختیاری و کردها، آزادی بیشتری نسبت به سایر زنان ایران دارند.

تاریخچه لرستان

تاریخ باستانی لرستان به شکل تنگاتنگی با خاور نزدیک باستانی در هم تنیده است. در سومین و چهارمین هزاره پیش از میلاد، اقوام مهاجر در مناطق کوهستانی رشته کوه های زاگرس ساکن شدند. کاسی ها، اقوامی که نه به زبان هندو-اروپایی و یا حتی به زبان سامی صحبت می کردند، اولین قومی بودند که در لرستان سکنی گزیدند.

در دومین هزاره پیش از میلاد، مادهای ایرانی لرستان را مورد هجوم خود قرار دادند. مادها ساکنان بومی بخصوص کاسی ها و عیلامی های آنجا را در خود ادغام کردند. تا آن زمان این منطقه توسط پارسی ها و در اولین هزاره پیش از میلاد فتح شده بود.

آثار هنری مفرغ یا برنز لرستان کوچک در حدود 1000 تا 650 سال پیش از میلاد مسیح جهانی و از اواخر دهه 1920 در موزه های سرتاسر دنیا یافت می شد، جایی که به واسطه سبک های بسیار زیبای آنها و نقش های فراوان حیوانات بر روی آنها مورد تحسین قرار می گرفتند.

لرستان به شکل موفقیت آمیزی با امپراتوری های هخامنشیان، پارت ها و ساسانیان یکپارچه و ادغام شد. بخش هایی از این منطقه نیز طی هجوم اعراب، سلجوقیان و مغول ها مستقل باقی ماند. 

در سال 1936، ارتش رضا شاه با جنگ و خون ریزی های فراوان، بر مردم لرستان غلبه کرد و بسیاری از بازمانده ها را مجبور کرد تا در روستا ساکن و تحت نظام ارباب و رعیتی زندگی کنند.

در اوایل دهه 1930، زمانی که کاشف بریتانیایی، فریا استارک از نزدیک از لرستان بازدید کرد، در گزارش خود این چنین نوشت که تعداد اندکی از اروپاییان قبل از او به این منطقه سفر کرده اند که بخشی به دلیل دوری این منطقه و بخشی هم بخاطر خطرات پیش بینی نشده بوده است.

غذا و دسر لرستان

لرستان علاوه بر فرهنگ غنی و جاذبه‌های گردشگری دارای غذاهای سنتی خوشمزه‌ای نیز هست. غذاهای معروف استان لرستان کباب بروجرد، آش گوشت خرم آباد، آش شله ماش دورود، آش کلونک الیگودرز، دلمه برگ مو بروجرد، شامی کوو خرم آباد، سُغدو، گله ریزه بروجرد، خورش کلیه ترش، آش دوغ لُری، آش پرشکه، دنو رو، چزنک رغو، نان گرده لرستان و آش ترخینه هستند.

1. کباب بروجرد: با کیفیت ترین کباب ایران

2. آش گوشت خرم‌آباد: با نام های دیگر زیر برنجی یا چلو گوشت

3. آش شله ماش دورود: تهیه شده از لوبیاچیتی،‌‌ ماش،‌ عدس، ‌برنج، ‌پیاز، آب‌گوشت، کشک، زعفران و نعناع داغ 

4. آش کلونک الیگودرز: تهیه شده از گیاهی خودرو در فصل بهار

5. دلمه برگ مو بروجرد: تهیه شده از مواد معمول دلمه به علاوه ماست و روغن حیوانی

6. شامی کوو خرم‌آباد: تهیه شده از گوشت چرخ‌کرده، سیب‌زمینی و تخم‌مرغ به علاوه رب انار، سبزی‌های معطر و مغز گردو

7. سُغدو: غذایی محلی تهیه شده از برنج، شکمبه گوسفند، آلوبخارا، گردو، روغن، آب و ادویه 

8. گله ریزه بروجرد: تهیه شده از گوشت چرخ‌کرده، سیب‌زمینی، نخود، پیاز، آرد نخود یا گندم، رب گوجه‌ فرنگی، نمک و سبزی خشک معطر

9. خورش کلیه ترش لرستان: تهیه شده از گوشت گوسفند، سیب‌زمینی، رب انار، پیاز، نمک،‌ زردچوبه و فلفل 

10. آش دوغ لُری: آش محلی تهیه شده از گوشت چرخ‌کرده، جو، نخود، سبزی،‌ برنج 

11. آش پرشکه: تهیه شده از عدس، سبزی بلوک، آرد گندم، کشک، نمک و ادویه

12. دنو رو یا آش دندانی: تهیه شده از گندم، لوبیا، نخود، ‌عدس و باقلا 

13. چزنک رغو: تهیه شده از نان فطیر و روغن حیوانی 

14. نان گرده لرستان: تهیه شده از آرد، پیاز نگینی ُخردشده، زردچوبه، رازیانه، نمک و آب

15. آش ترخینه: تهیه شده از مخلوط گندم و دوغ

صنایع دستی لرستان

از صنایع دستی استان لرستان می تواند به صنعت ورشو سازی، جاجیم بافی، نمد مالی، حصیر بافی و گیوه دوزی اشاره کرد. 

1. ورشوسازی: معروف ترین صنایع دستی بروجرد است که با آن ظروفی مانند دیس، سینی، بشقاب، چنگال، قاشق، سماور زغالی، قوری، زیر سماوری، چای دان، قندان ، استکان، گلاب پاش، آفتابه لگن و سرمه دان درست می کنند.

2. جاجیم بافی: جاجیم بافی هنر دست زنان عشایر لرستان است که با نقش های شونه، دنو موشی، شیروز، گلی و هچه بافته می شوند.

3. نمدمالی: قدیمی ترین صنایع دستی لرستان است که شامل کلاه نمدی، تن پوش های نمدی و انواع مختلف زیراندازها است.

4. حصیر بافی: از با ارزش ترین و قدیمی ترین صنایع دستی است که به شکل های زیر انداز، سبد و ظروف مختلف بافته می شوند.

5. گیوه دوزی: از صنایع دستی لرستان و نوعی پاپوش سنتی از مواد طبیعی و بسیار سبک است.

سوغاتی های لرستان

1. حلوا و ارده بروجردی: ارده شیره، حلوا شکری، حلوا ارده، حلوا مغزی 

2. سمنوی خوشمزه بروجردی

3. کلوچه بروجردی

4. نان ساجی لرستان: انواع نان ساجی به نام های نان تیری، نان  تپ تپی، ته کله ای و فه تیره 

5. شیرینی آردی خرم آباد: شیرینی آردی خرم آباد با طعم های شیرینی آردی گردویی، شیرینی آردی نخودی و شیرینی آردی نارگیلی

6. کاک لرستان

7. روغن حیوانی دلفان

8. عسل لرستان

مکان های دیدنی‌

1. خرم آباد: قلعه فلک‌الافلاک، موزه مردم‌شناسی، گرداب سنگی، سنگ‌ نبشته، مناره آجری، پل صفوی، پل شاپوری، کاروان‌سرای میرزا سید رضا، غار دوشه، مخملکوه، خانه آخوند ابو، مقبره باباطاهر، حمام گپ، دریاچه کیو

2. دورود: آبشار بیشه، آبشار تله زنگ، دریاچه گهر، آبشار ازنادر، کوه پریز، غار وقت و ساعت، غار ماهی کور و بابا هور.

3. الیگودرز: آبشار آب سفید، آبشار چکان، آبشار تاف، آبشار وارگ و دشت دالانی، رشته کوه اشترانکوه، رشته کوه تمندر و دشت لاله های واژگون.

4. بروجرد: مساجد امام و جامع، بقاع متبرکه امامزادگان مدفون در این شهرستان، وجود مناطق بکر و حیرت‌آور طبیعی و گردشگری نظیر روستای ونایی، سراب کرتول، گلدشت زیبا و خیال‌انگیز، تپه چغا، پارک فدک، خانه‌های تاریخی بروجرد، توده زن، تک‌ درخت، مسیر محور بیرانشهر.

5. سلسله: منطقه نمونه گردشگری کهمان، آبشار گلهو

6. پلدختر: غار کلماکره، تالاب‌های فصلی و دائمی گری بلمک، گری جمجمه، تکانه، لفانه، کبود و زردابه ، کاروانسرای چمشک، آبشار افرینه

مراسم سنتی لرستان

عزاداری محرم و ایام تاسوعا و عاشورا

1. مراسم چهل منبر: یکی از رسوم خاص و منحصر به فرد شهر خرم‌آباد در روز تاسوعای حسینی با حضور زنان خرم‌آبادی که به یاد اسارت حضرت زینب(س) برگزار می شود. آنها با پای برهنه و با نقابی بر صورت، از محله باغ دختران حرکت کرده و چهل شمع در خانه‌هایی که درب آنها باز است، روشن می‌کنند.

 2. مراسم به گِل افتادن: به این شکل است که با خاک های تمیز و پاک تهیه شده، در حوضچه هایی دست ساز به شکل مربع و دایره به همراه گلاب نذری و آب، گِل درست می کنند که مردم در شب تاسوعا آن را به سر و صورت و شانه های خود می مالند و بعد در کنار آتش گل مالیده شده را خشک و تا ظهر عاشورا بدین شکل عزاداری می کنند.

آیین‌ها و مراسم شب یلدا در استان لرستان

1. امشو اول قاره: امشو اول قاره در گویش لری یعنی امشب شب یلداست. بسیاری از جوانان در شب یلدا بر روی پشت بام رفته و شعر امشو اول قاره، خیر د هونت بواره، نون و پنیره و شیره، کیخا حونت نمیره را می خوانند و از صاحبخانه می خوانند تا در شالی که پایین در حیاط آویزان کرده اند، تنقلات بریزد. 

تنقلات شب یلدا گندم، کنجد و شاهدانه که به اصطلاح عامیانه به آن گندم شادونه می‌گویند، نخود، کشمش، پسته، بادام، گردو و انواع شیرینی‌های محلی  و غذای مخصوص شب یلدا نیز بوقلمون، گوسفند، سبزی پلو ماهی و خورشت سبزی است. 

2.  قاشق‌زنی: سنتی دیگر در شب یلداست بدین صورت که افراد سر و صورت خود را می پوشانند و با سر و صدا و قاشق زنان به در خانه ها رفته و صاحبخانه ها نیز به آنها تنقلات و شیرینی می دهند.

3. رسم جالب دیگر، آویزان کردن کیسه ای از داخل دودکش به خانه ها توسط پسربچه ها بوده است. بچه ها با خواندن شعری با مضمون این که صاحبخانه، انشاءالله خیر به خانه ات ببارد و کدخداى خانه‌ات نمیرد. چیزى بده این پسر کوچک بیاورد، از صاحبخانه تنقلات می گرفتند. گاهى پیش می آمد که صاحبخانه براى شوخی دختر خردسالش را در کیسه  می گذاشت و آن پسر کیسه را بالا می کشید این آشنایى در خیلى از موارد باعث ازدواج در بزرگسالى می شد.

آداب و رسوم عروسی در لرستان 

1. از انتخاب عروس تا کیخایی

مراسم انتخاب عروس خانم از سوی خانواده داماد را سرنجه می نامنند. بعد از انتخاب دختر، خانواده داماد مراسم خواستگاری یا به ‌اصطلاح مراسم کیخایی را با حضور بزرگ ترها برگزار می کنند. 

2. عروس برون به همراه رقص و پایکوبی

فردای حنابندان، مادر عروس با درست کردن حلوایی با روغن حیوانی و بدرقه کردن عروس هر دو را به خانه داماد می فرستاد. با شروع مراسم، گروه‌های موسیقی هم شروع به نواختن می‌کردند و همه شروع به رقص و پایکوبی و بازی‌های سنتی و محلی می کردند. معمولا این رقص بومی با ریتمی آرام توسط نوازندگان محلی با نواختن سرنا و دهل در میان عشایر و روستاییان و کمانچه و تنبک در شهرها اجرا می شد و به صورت دوپا، سه پا، شانه شکی به اوج خود می‌رسید. البته زنان نیز ترانه‌هایی را بدون همراهی ساز و تنها با هم‌آوایی یکدیگر اجرا کرده که از جمله آن‌ها می‌توان به سیت بیارم، سیت بیارم.. و بینابینا و برزان برزان... اشاره کرد که هر کدام از این نواها در نوع خود شورانگیز و زیبا است.

3. بز برنج غذای رایج عروسی‌ها

در روز عروسی خانواده داماد با غذایی تهیه شده از برنج و گوشت گوسفند و در اصطلاح عامیانه بز برنج از میهمانان پذیرایی می‌کنند.